Van wie is het fosfaatrecht?

Sinds 1 januari 2018 heeft de melkveehouderij er een nieuw recht bij: het fosfaatrecht.

Wat is het fosfaatrecht?

Het fosfaatrecht is, kort gezegd, het recht om met melkvee fosfaat te produceren.

Het fosfaatrecht wordt door de minister LnV toegekend aan de melkveehouder en geregistreerd door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RvO).

Het fosfaatrecht is overdraagbaar. De melkveehouder kan dus besluiten ‘zijn’ fosfaatrecht aan een ander over te dragen. Dat betekent dat er in het fosfaatrecht gehandeld kan (en zal) worden.

Juridische vragen

Er zijn nog wel wat juridische vragen te beantwoorden. Zoals:

1. Wie is eigenaar van het fosfaatrecht?
2. Kan een bank zekerheidsrecht op een fosfaatrecht vestigen voor een bedrijfsfinanciering?
3. Als een melkveehouder zijn bedrijf geheel of gedeeltelijk op grond van een pachtovereenkomst in gebruik heeft, wie is dán eigenaar? De pachter of de verpachter?

Over al die vragen is door de minister, toen hij de regeling invoerde, niet nagedacht. Het fosfaatrecht wordt toegekend aan ‘het bedrijf’ en that’s it. ‘De praktijk’ moet zich met de verdere vragen maar zien te redden.

Pachtkamer

Toch zijn die vragen nogal belangrijk. Omdat het om grote belangen kan gaan, worden deze vragen (dan maar) voorgelegd aan de (pacht-)rechter, eventueel in een proefproces. Op die manier krijgt ‘de praktijk’ ten minste een richtlijn.

Uitspraak Pachthof 26 maart 2019

Zo is kort geleden (op 26 maart 2019) een uitspraak gedaan over de vraag of de verpachter recht heeft op het fosfaatrecht als de pachtovereenkomst eindigt (Pachthof Arnhem-Leeuwarden, vindplaats ECLI:GHARL:2019:2544).

Kort samengevat houdt de uitspraak in dat fosfaatrechten ook bij het einde van de pachtverhouding ‘in principe’ voor de pachter zijn.

Uitzondering

Maar er is een uitzondering: als de verpachter ‘substantieel heeft bijgedragen’ aan de totstandkoming van het fosfaatrecht, zijn deze niet ‘automatisch en volledig’ voor de pachter. Er gelden een paar voorwaarden (moeilijk geformuleerd) waaronder de fosfaatrechter voor de verpachter zijn. Daarop kom ik verderop terug.

Het lijkt dus een eenvoudige regel (fosfaatrecht is van de pachter), maar er zitten wel een paar dikke adders in het gras!

Opmerkingen (melkquotum)

Om de uitspraak te begrijpen, eerst een paar opmerkingen. Als volgt:

1. Je bent gemakkelijk geneigd een vergelijking te maken met het melkquotum. Dat is (beter gezegd: dat was) het recht om heffingsvrij melk te mogen produceren. Die regeling is ingevoerd in 1984 en toen was er eerst ook onduidelijkheid over de vraag van wie het melkquotum nu eigenlijk was.
2. In 1988 heeft het Pachthof beslist dat de pachter verplicht was om bij het eind van het pachtovereenkomst het melkquotum aan de verpachter over te dragen. Dat was zo, omdat de verpachter verplicht was ‘het gepachte’ bij het einde van de pacht ‘in goede staat’ aan de verpachter terug te leveren. Die verplichting staat in de Pachtwet.
3. Echter: de waarde van het melkquotum (dus niet: het melkquotum zelf) kwam mede aan de pachter toe. Dat was zo, omdat die waarde aan de inspanningen van beide partijen te danken was. De verpachter had het bedrijf ter beschikking gesteld; de pachter had het bedrijf gevoerd. Om het overzichtelijk te houden: elk de helft.
4. Dat betekent dat de pachter niet tijdens de pacht zonder toestemming van de verpachter het melkquotum mocht verkopen. Deed hij dat toch, dan moest hij (als hij bij het eind van de pacht niet ergens anders melkquotum had gekocht) de verpachter schadeloos stellen.

Kan dit systeem ook op fosfaatrecht toepasselijk gemaakt worden?

De vraag is nu of ‘dit systeem’ ook op fosfaatrecht toepasselijk gemaakt kan worden.

Het is niet zomaar logisch om dat te doen. Immers: fosfaatrechten zijn niet ‘in de plaats van’ melkquota gekomen. Het lijkt wel op elkaar, maar het is niet hetzelfde.

Een opvallend verschil is dat melkquota zijn verbonden met voor de melkproductie gebruikte grond. Er gold zelfs een concrete hoeveelheid heffingsvrije melk per hectare. Terwijl fosfaatrechten zijn toegekend aan een bedrijf. Een bedrijf bestaat (vrijwel altijd) uit grond en gebouwen. Hoe moet het nu met de verdeling als de melkveehouder eigenaar is van gebouwen, maar pachter van de grond of omgekeerd? Of als hij slechts eigenaar is van een deel van de gebouwen?

Verdeling productierechten

De rechtspraak over verdeling van productierechten heeft altijd een voorkeur gehad voor afgeronde, gemakkelijk te hanteren percentages. Gewoon de helft. Of, als de pachter gebruik maakt van zijn voorkeursrecht: een kwart. Dat voorkomt ellenlange discussies en allerlei ingewikkelde deskundigenonderzoeken.

Maar dat neemt niet weg dat verdeling op basis van eenvoudige regels en afgeronde percentages niet altijd mogelijk is.

Inhoud uitspraak

Fosfaatrechten zijn in beginsel van de pachter. Er is geen reden fosfaatrecht aan de verpachter over te dragen bij het einde van de pacht.

Alleen als de verpachter ‘langdurig’ bedrijfsmiddelen aan de pachter ter beschikking heeft gesteld die voor het bedrijf van de pachter ‘van overwegend belang zijn’, dan heeft de verpachter aanspraak op fosfaatrecht.

Dit moest wel geconcretiseerd worden. Onder de volgende voorwaarden is de pachter verplicht tot overdracht aan verpachter:

• Tussen verpachter en pachter bestond op 2 juli 2015 een reguliere pachtovereenkomst of een geliberaliseerde pachtovereenkomst die bij het aangaan 12 jaar of langer duurt;
• Er is sprake van pacht van een gebouw of pacht van minimaal 15 hectare grond of er is sprake van hoevepacht, bij pacht van een gebouw moet dit gebouw specifiek voor de melkveehouderij zijn ingericht en voor de uitoefening daarvan nodig zijn en door de verpachter aan de pachter ter beschikking zijn gesteld;
• Dan worden de fosfaatrechten voor 50% toegerekend aan de gebouwen en voor 50% aan de grond die de pachter op 2 juli 2015 ten behoeve van het gehouden vee ten dienste stond en wordt dit naar verhouding toegerekend aan het gepachte;
• Dan moet de verpachter bij einde pacht 50% van de waarde van de fosfaatrechten aan de pachter vergoeden.

Tot zover de regeling.

Wat valt op?

In de eerste plaats: dat het bar ingewikkeld is.

In de tweede plaats: de rechter is hier als regelgever aan het woord. De rechter stelt normen vast. Eigenlijk is dat niet een taak van een rechter. De rechter hoort eigenlijk een rechtstoepassende instantie te zijn. Nu echter de Minister op alle vragen die zijn ontstaan geen antwoord geeft, moet er toch iemand zijn die het doet.

In de derde plaats: de uitzonderingen zijn zo ruim geformuleerd dat ‘de regel’ (fosfaatrecht is van de pachter) helemaal niet eens op gaat.

In de vierde plaats: de regels zijn ten minste wel concreet. In zover is de praktijk wel geholpen.

Mocht u vragen hebben over pacht en fosfaat, neem dan contact op met mr. J.H. (Jaap) van der Meulen